Social
लोकशाहीर अण्णा भाऊ : एक क्रांतिकारी झंझावात
कादंबरी ‘वारणेच्या खोऱ्यात’ प्रसिद्ध झाली. यामध्ये कादंबरीमध्ये 1942 च्या ‘चले जाव’ च्या स्वातंत्र्यलढ्याचे व स्वातंत्र्यासाठी हौतात्म्य पत्करणार्‍यांचे चित्रण केले आहे. तर ‘वारणेचा वाघ’ या कादंबरीत सावकार-जमीनदार व ब्रिटिश साम्राज्यवाद्यांच्या शोषणाविरुद्ध लढा पुकारणार्‍या सत्तू भोसलेचे प्रत्ययकारी चित्रण केले आहे. अण्णा भाऊंनी १९५१ ते १९६९ या काळात ३० कादंबऱ्या, २० कथासंग्रह, १५ वगनाट्ये, तमाशे, १२ पटकथा, १० पोवाडे, ऊक नाटक, एक प्रवासवर्णन, असंख्या गीते, लावण्या लिहिल्या. अण्णा भाऊंच्या ३० कादंबऱ्यांपैकी ‘फकिरा’, ‘वारणेच्या खोर्‍यात’, ‘वैजयंता’, ‘माकडीचा माळ’, ‘चित्रा’, ‘चिखलातील कमळ’, ‘गुलाम’, ‘वारणेचा वाघ’, ‘आवडी’, ‘वैर’, ‘फुलपांखरू’, ‘अलगूज’, ‘रानबोका’, ‘मूर्ती’, ‘संघर्ष’, ‘चंदन’ आदी कादंबर्‍या खूप गाजल्या. त्यातील ७ कादंबऱ्यांवर चित्रपट निघाले. मराठी चित्रपटांबरोबर हिंदी चित्रपट क्षेत्रातही अण्णाभाऊचे योगदान मोठे आहे. अण्णाभाऊंच्या इनामदार नाटकाचे बलराज सहानी यांनी हिंदीत अनुवाद करून त्याचा पहिला प्रयोग १९५८ सादी दिल्लीत सादर केला. अण्णाभाऊ फक्त भारतापुरतेच मर्यादित राहिले नाही तर त्यांच्या साहित्याने परदेशातही झेप घेतली. त्याच्या साहित्याचे इंग्रजी, रशियन, जर्मन, स्लोव्हॉक, चायनीज आदीसह २७ भाषांमध्ये भाषांतर झाले.
रामचंद्र गुहा,अदूर गोपाळकृष्णन सहित ४९ बुद्धीजीवींची मोदींना पत्र लिहून मॉब लिंचीगच्या घटना रोखण्याची मागणी
देशभरात जमावाने कायदा हातात घेत हत्या केल्याच्या घटना घडत आहेत. यात गोहत्येचा संशय, जय श्रीराम म्हणण्यास सक्ती, मुलं पळवल्याच्या अफवा आणि इतरही कारणांचा समावेश आहे. मात्र, धार्मिक ओळख पटवून अल्पसंख्यांकांना लक्ष्य करण्याचे प्रमाण यात सर्वाधिक असल्याचे समोर आले आहे. या दिग्गजांनीही हाच मुद्दा केंद्रस्थानी ठेऊन देशात होत असलेल्या मॉब लिंचिंगच्या घटनांवर गंभीर चिंता व्यक्त केली आहे. पंतप्रधान मोदींना लिहिलेल्या या पत्रात इतिहासकार रामचंद्र गुहा,
चित्रपट दिग्दर्शक मणिरत्नम, अनुराग कश्यप, अदूर गोपालकृष्णन,
कोंकना सेन यासारख्या प्रसिद्ध व्यक्तींच्या स्वाक्षरी आहेत.
समतेची शरण चळवळ आणि महात्मा बसवेश्वर
बाराव्या शतकातील शरणांचे तत्त्वज्ञान हे मानव केंद्री होते, ते समाजकेंद्री होते. ज्योतिष, पंचांग, भविष्य, वास्तुशास्त्र, कर्मकांड, अवडंबर, जातिवाद, स्पृश्य-अस्पृश्य भेद, लिंगभेद, ऐतखाऊवृत्ती, दंभ-दांभिकता, संन्यासवाद, यज्ञयाग, होम-हवन, अनाचार यावर बसवण्णांनी कडाडून प्रहार केला. शरणांनी या सर्वाला विरोध केला.
रेड्डीच्या म्हैशीची ” नाळ ” कबीराच्या “आंधळ्या गायशी” जुळलीच नाही..!
‘नाळ’ सिनेमात म्हैस आणि तिच्या मेलेलं रेडकूची फिजिकल कन्सेप्ट (संकल्पना) वापरून, सुधाकर रेड्डीने जेवढं दुःख आमच्या ताटात वाढलं त्याच्याहून कमीच दुसऱ्या कुणाच्या वाट्याला ते गेले असेल. पण त्यासाठी हा रिव्यु लिहावा हे काही निमित्त बनत नव्हते. ते योजिले त्याला कारण आणि हेतु हा की, सोळाव्या शतकात संत कबिराने रचलेल्या “ कबीरा कहे ये जग अँधा ” ह्या दोह्यातिल गाय आणि बछड़ा (अंधी जैसी गाय, बछड़ा था सो मर गया) या संकल्पनेची नाळ मध्ये झालेली पुनरावृत्ती (?). पण सिनेमात ती ‘गाय आणि बछड़ा’ जशी कबिराला अभिप्रेत आहे तशी न येता ‘म्हैस आणि रेड्कू’ अशी अवतरते. ह्या संकल्पनेच्या वापरा मागील कबिराची भूमिका आणि त्याच संकल्पनेच्या बदला बद्दल रेड्डीची मनोभूमिका. ही विसंगती बघणे आणि त्याच बरोबर, एखाद्या कलाकृति निर्मितीत जाणते किंवा अजाणतेपणी संबधित लेखकाची जाणीव-नेणिव कसे आपले काम बजवाते. आणि ती त्याच्या जाती व्यवस्थेतील स्थान कोणते याने कशी निर्धारित होत असते, ते बघणेही. जशी ती जातीय असते तशी पुरुषी आणि जर निख्खळ मार्क्सवादी असाल तर वर्गीयपण. हा शरद पाटीलांचा अब्राम्हणी दुष्टिकोन मला महत्वाचा वाटतो. आणि त्या दुष्टिकोनातुनच हा खटाटोप.
भगतसिंह यांच्या जेल नोटबुकची कहाणी- कल्पना पांडे
माणसाचे प्राकृतिक अधिकारच सर्व नागरिकांच्या अधिकारांचा आधार आहेत.’ जपानी बौद्ध भिक्षु कोको होशीचे वाक्य त्यांनी नोंदले, – शासकासाठी हेच योग्य आहे कि कोणताही माणूस थंडी व भुकेने व्याकूळ राहू नये. जेव्हा माणसाकडे जगण्याचा साधारण साधन देखील राहत नाही तेव्हा तो नैतिक स्तर राखू शकत नाही.’ ‘समाजवादाचा लक्ष्य -क्रांती’, विश्व्क्रांतीचा लक्ष्य, सामाजिक एक्य आदी अनेक विषयांवर त्यांनी लेखकांचे संदर्भ दिले आहेत.
भारतीय रेल्वेच्या विकासावर पैसा खर्च करण्याऐवजी बुलेट ट्रेन चा पांढरा हत्ती पोसणे हे देशविरोधी
केवळ १०० कोटी खर्च करुन आपल्या भारतीय रेल्वेच्या चेन्नई येथील कोच फॅक्टरीने ताशी १८० ते २०० च्या गतीने वर्तमान रेल्वे रुळांवरुन धाऊ शकेल अशी भारतीय बनावटीची ट्रेन १८ बनवली आहे. तिच्या चाचण्या देखील यशस्वी झाल्या आहेत. एवढी स्वस्त ट्रेन आपल्याच रेल्वे द्वारे आपल्याच लोकांना रोजगार देत बनवता येत असेल तर मग जपानची बुलेट ट्रेन हवीच कशाला असा प्रश्न निर्माण होतो. मुंबई उपनगरीय सेवा आता डहाणू पर्यंत झाली आहे. विरार लोकलमधे चढणे हे एव्हरेस्ट शिखर सर करण्याइतकेच जिकीरीचे आहे ! रोज जीव मुठीत धरुन वसई -विरार, पालघर-सफाळाचे प्रवासी लोकल ट्रेनने प्रवास करत असतात. दरवाज्यावर लटकत जाणारे प्रवाशी रोजच्या रोज मरत असतात. अशा स्थितीत बुलेट ट्रेन लादणे हे या प्रवाशांच्या जख्मेवर मीठ चोळण्यासारखेच आहे
विकासाच्या संकल्पनेत नफा आणि संपत्तीचा मुठभरांकडे होणारा संचय एवढाच मर्यादित अर्थ घेतला जात असेल तर पर्यावरणाचे नुकसान केल्याशिवाय असा संचय शक्य नाही-शशी सोनवणे
आपण निसर्गाचे नियंते नसून या निसर्गाचे एक भाग आहोत हे साधे सरळ सत्य जे आपल्याला सर्व धर्मग्रंथात, तत्वज्ञानात, अजूनही काही प्रमाणात शिल्लक असलेल्या आदिवासी जीवनात दिसते, आपल्याला स्वीकारणे भाग आहे. याचा अर्थ काळाची चक्रे उलटी फिरवावी लागतील असे अजिबात नाही. ते शक्यही नाही. पिढ्या न् पिढ्या समाजाने संकलीत केलेली माहीती, विकसीत केलेले ज्ञान, तंत्रज्ञान यांचा निसर्गाच्या तसेच समाजाच्या हितासाठी उपयोग करण्याची दृष्टी विकसीत करावी लागेल. ही दुष्टी विकसीत करण्यासाठी आपल्याला फार लांब जायची गरज नाही. आदिवासी लोकगीतामधे “धरतरी माझी मायु रं । तिला पाय कसा मी लावू रं ।” किंवा तुकाराम महाराज म्हणतात त्याप्रमाणे, “वृक्षवल्ली आम्हा सोयरे वनचरे ।” या भूमिकेतून आपल्या आजूबाजूला असलेल्या निसर्गाशी एकरुप होऊ या पर्यावरणाचे, समाजाचे विनाशकारी प्रकल्पांपासून संरक्षण करु या !
राजा शिवछत्रपती: सामाजिक ऐक्याचा महामेरू
मुस्लीम राजवटीच्या काळात महाराष्ट्रातील सर्वच समाज निरनिराळया मार्गांनी त्रासला गेला होता. सरदारी, जहागिरी व वतनदारी यामुळे समजात शौर्य व पराक्रम निर्माण झाला होता. परंतु त्याचा उपयोग समाजालाच छळण्यासाठी व शोषण करण्यासाठी केला जात असे. समाजाच्या खालच्या स्तरातील लोक पारंपारिक हिंदु समाजव्यवस्थेमुळे विघटीत झालेले होते, दबलेले होते, त्यात मुस्लीम राजवटीची भर पडल्यामुळे शोषणात अधिक भर पडली होती. शिवाजी राजांनी स्वराज्य स्थापनेचे कार्य सुरू केल्यामुळे ब्राह्मणांपासून ते महार – मांग, कोळी , बेरड, दलदी, भंडारी इत्यादी जातींच्या लोकांना बरोबर घेऊन स्वराज्य उभे केले. त्यामुळे त्यांचाही विकास झाला.आर्थिक व सामाजिक क्षेत्रात त्यांना महत्व प्राप्त झाले. समाजातील दबलेल्या लोकांच्या अंगी असलेल्या विविध पारंपारिक गुणांमुळे स्वराज्याच्या उभारणीतील दलीत शोषित समाजाचे ऐतिहासिक स्थान स्पष्ट होऊ शकले. कोणताही माणूस जन्माने श्रेष्ठ नसून तो त्याच्या कर्तृत्वाने श्रेष्ठ होतो, हे सूत्र शिवाजी महाराजांच्या कार्यामुळे स्पष्ट होते.
जलसंधारणासाठी शिवार एकवटतय ! पाणी परिषद नरेवाडी – नवनाथ मोरे
ज्या पश्चिम महाराष्ट्राकडे सधन भाग म्हणून पाहिले जाते, त्याच भागात असंख्य गावे पाण्यासाठी तडफडत आहेत. पाणीदार असलेल्या गावांना पाणीटंचाईला सामोरे जावे लागत आहे. विहिरी, बोरवेल आटल्या आहेत. प्रदूषण वाढत आहे. हे सगळे प्रश्न निर्माण होत असताना कोल्हापूर जिल्ह्यातील गडहिंग्लज तालुक्यातील डोंगरदऱ्यातील गावे जलसंधारणासाठी एकवटली आहेत. दिनांक ९ डिसेंबर २०१९ रोजी पाणी फौंडेशन; महाराष्ट्र , अखिल भारतीय किसान सभा; कोल्हापूर, तुप्पुरवाडी को. ऑप. क्रेडिट सोसायटी; मुंबई यांच्या संयुक्त विद्यामानाने “पाणी परिषद” नरेवाडी येथे पार पडली.
