Political
लोकशाहीर अण्णा भाऊ : एक क्रांतिकारी झंझावात
कादंबरी ‘वारणेच्या खोऱ्यात’ प्रसिद्ध झाली. यामध्ये कादंबरीमध्ये 1942 च्या ‘चले जाव’ च्या स्वातंत्र्यलढ्याचे व स्वातंत्र्यासाठी हौतात्म्य पत्करणार्‍यांचे चित्रण केले आहे. तर ‘वारणेचा वाघ’ या कादंबरीत सावकार-जमीनदार व ब्रिटिश साम्राज्यवाद्यांच्या शोषणाविरुद्ध लढा पुकारणार्‍या सत्तू भोसलेचे प्रत्ययकारी चित्रण केले आहे. अण्णा भाऊंनी १९५१ ते १९६९ या काळात ३० कादंबऱ्या, २० कथासंग्रह, १५ वगनाट्ये, तमाशे, १२ पटकथा, १० पोवाडे, ऊक नाटक, एक प्रवासवर्णन, असंख्या गीते, लावण्या लिहिल्या. अण्णा भाऊंच्या ३० कादंबऱ्यांपैकी ‘फकिरा’, ‘वारणेच्या खोर्‍यात’, ‘वैजयंता’, ‘माकडीचा माळ’, ‘चित्रा’, ‘चिखलातील कमळ’, ‘गुलाम’, ‘वारणेचा वाघ’, ‘आवडी’, ‘वैर’, ‘फुलपांखरू’, ‘अलगूज’, ‘रानबोका’, ‘मूर्ती’, ‘संघर्ष’, ‘चंदन’ आदी कादंबर्‍या खूप गाजल्या. त्यातील ७ कादंबऱ्यांवर चित्रपट निघाले. मराठी चित्रपटांबरोबर हिंदी चित्रपट क्षेत्रातही अण्णाभाऊचे योगदान मोठे आहे. अण्णाभाऊंच्या इनामदार नाटकाचे बलराज सहानी यांनी हिंदीत अनुवाद करून त्याचा पहिला प्रयोग १९५८ सादी दिल्लीत सादर केला. अण्णाभाऊ फक्त भारतापुरतेच मर्यादित राहिले नाही तर त्यांच्या साहित्याने परदेशातही झेप घेतली. त्याच्या साहित्याचे इंग्रजी, रशियन, जर्मन, स्लोव्हॉक, चायनीज आदीसह २७ भाषांमध्ये भाषांतर झाले.
रामचंद्र गुहा,अदूर गोपाळकृष्णन सहित ४९ बुद्धीजीवींची मोदींना पत्र लिहून मॉब लिंचीगच्या घटना रोखण्याची मागणी
देशभरात जमावाने कायदा हातात घेत हत्या केल्याच्या घटना घडत आहेत. यात गोहत्येचा संशय, जय श्रीराम म्हणण्यास सक्ती, मुलं पळवल्याच्या अफवा आणि इतरही कारणांचा समावेश आहे. मात्र, धार्मिक ओळख पटवून अल्पसंख्यांकांना लक्ष्य करण्याचे प्रमाण यात सर्वाधिक असल्याचे समोर आले आहे. या दिग्गजांनीही हाच मुद्दा केंद्रस्थानी ठेऊन देशात होत असलेल्या मॉब लिंचिंगच्या घटनांवर गंभीर चिंता व्यक्त केली आहे. पंतप्रधान मोदींना लिहिलेल्या या पत्रात इतिहासकार रामचंद्र गुहा,
चित्रपट दिग्दर्शक मणिरत्नम, अनुराग कश्यप, अदूर गोपालकृष्णन,
कोंकना सेन यासारख्या प्रसिद्ध व्यक्तींच्या स्वाक्षरी आहेत.
समतेची शरण चळवळ आणि महात्मा बसवेश्वर
बाराव्या शतकातील शरणांचे तत्त्वज्ञान हे मानव केंद्री होते, ते समाजकेंद्री होते. ज्योतिष, पंचांग, भविष्य, वास्तुशास्त्र, कर्मकांड, अवडंबर, जातिवाद, स्पृश्य-अस्पृश्य भेद, लिंगभेद, ऐतखाऊवृत्ती, दंभ-दांभिकता, संन्यासवाद, यज्ञयाग, होम-हवन, अनाचार यावर बसवण्णांनी कडाडून प्रहार केला. शरणांनी या सर्वाला विरोध केला.
रेड्डीच्या म्हैशीची ” नाळ ” कबीराच्या “आंधळ्या गायशी” जुळलीच नाही..!
‘नाळ’ सिनेमात म्हैस आणि तिच्या मेलेलं रेडकूची फिजिकल कन्सेप्ट (संकल्पना) वापरून, सुधाकर रेड्डीने जेवढं दुःख आमच्या ताटात वाढलं त्याच्याहून कमीच दुसऱ्या कुणाच्या वाट्याला ते गेले असेल. पण त्यासाठी हा रिव्यु लिहावा हे काही निमित्त बनत नव्हते. ते योजिले त्याला कारण आणि हेतु हा की, सोळाव्या शतकात संत कबिराने रचलेल्या “ कबीरा कहे ये जग अँधा ” ह्या दोह्यातिल गाय आणि बछड़ा (अंधी जैसी गाय, बछड़ा था सो मर गया) या संकल्पनेची नाळ मध्ये झालेली पुनरावृत्ती (?). पण सिनेमात ती ‘गाय आणि बछड़ा’ जशी कबिराला अभिप्रेत आहे तशी न येता ‘म्हैस आणि रेड्कू’ अशी अवतरते. ह्या संकल्पनेच्या वापरा मागील कबिराची भूमिका आणि त्याच संकल्पनेच्या बदला बद्दल रेड्डीची मनोभूमिका. ही विसंगती बघणे आणि त्याच बरोबर, एखाद्या कलाकृति निर्मितीत जाणते किंवा अजाणतेपणी संबधित लेखकाची जाणीव-नेणिव कसे आपले काम बजवाते. आणि ती त्याच्या जाती व्यवस्थेतील स्थान कोणते याने कशी निर्धारित होत असते, ते बघणेही. जशी ती जातीय असते तशी पुरुषी आणि जर निख्खळ मार्क्सवादी असाल तर वर्गीयपण. हा शरद पाटीलांचा अब्राम्हणी दुष्टिकोन मला महत्वाचा वाटतो. आणि त्या दुष्टिकोनातुनच हा खटाटोप.
भगतसिंह यांच्या जेल नोटबुकची कहाणी- कल्पना पांडे
माणसाचे प्राकृतिक अधिकारच सर्व नागरिकांच्या अधिकारांचा आधार आहेत.’ जपानी बौद्ध भिक्षु कोको होशीचे वाक्य त्यांनी नोंदले, – शासकासाठी हेच योग्य आहे कि कोणताही माणूस थंडी व भुकेने व्याकूळ राहू नये. जेव्हा माणसाकडे जगण्याचा साधारण साधन देखील राहत नाही तेव्हा तो नैतिक स्तर राखू शकत नाही.’ ‘समाजवादाचा लक्ष्य -क्रांती’, विश्व्क्रांतीचा लक्ष्य, सामाजिक एक्य आदी अनेक विषयांवर त्यांनी लेखकांचे संदर्भ दिले आहेत.
भारतीय रेल्वेच्या विकासावर पैसा खर्च करण्याऐवजी बुलेट ट्रेन चा पांढरा हत्ती पोसणे हे देशविरोधी
केवळ १०० कोटी खर्च करुन आपल्या भारतीय रेल्वेच्या चेन्नई येथील कोच फॅक्टरीने ताशी १८० ते २०० च्या गतीने वर्तमान रेल्वे रुळांवरुन धाऊ शकेल अशी भारतीय बनावटीची ट्रेन १८ बनवली आहे. तिच्या चाचण्या देखील यशस्वी झाल्या आहेत. एवढी स्वस्त ट्रेन आपल्याच रेल्वे द्वारे आपल्याच लोकांना रोजगार देत बनवता येत असेल तर मग जपानची बुलेट ट्रेन हवीच कशाला असा प्रश्न निर्माण होतो. मुंबई उपनगरीय सेवा आता डहाणू पर्यंत झाली आहे. विरार लोकलमधे चढणे हे एव्हरेस्ट शिखर सर करण्याइतकेच जिकीरीचे आहे ! रोज जीव मुठीत धरुन वसई -विरार, पालघर-सफाळाचे प्रवासी लोकल ट्रेनने प्रवास करत असतात. दरवाज्यावर लटकत जाणारे प्रवाशी रोजच्या रोज मरत असतात. अशा स्थितीत बुलेट ट्रेन लादणे हे या प्रवाशांच्या जख्मेवर मीठ चोळण्यासारखेच आहे
विकासाच्या संकल्पनेत नफा आणि संपत्तीचा मुठभरांकडे होणारा संचय एवढाच मर्यादित अर्थ घेतला जात असेल तर पर्यावरणाचे नुकसान केल्याशिवाय असा संचय शक्य नाही-शशी सोनवणे
आपण निसर्गाचे नियंते नसून या निसर्गाचे एक भाग आहोत हे साधे सरळ सत्य जे आपल्याला सर्व धर्मग्रंथात, तत्वज्ञानात, अजूनही काही प्रमाणात शिल्लक असलेल्या आदिवासी जीवनात दिसते, आपल्याला स्वीकारणे भाग आहे. याचा अर्थ काळाची चक्रे उलटी फिरवावी लागतील असे अजिबात नाही. ते शक्यही नाही. पिढ्या न् पिढ्या समाजाने संकलीत केलेली माहीती, विकसीत केलेले ज्ञान, तंत्रज्ञान यांचा निसर्गाच्या तसेच समाजाच्या हितासाठी उपयोग करण्याची दृष्टी विकसीत करावी लागेल. ही दुष्टी विकसीत करण्यासाठी आपल्याला फार लांब जायची गरज नाही. आदिवासी लोकगीतामधे “धरतरी माझी मायु रं । तिला पाय कसा मी लावू रं ।” किंवा तुकाराम महाराज म्हणतात त्याप्रमाणे, “वृक्षवल्ली आम्हा सोयरे वनचरे ।” या भूमिकेतून आपल्या आजूबाजूला असलेल्या निसर्गाशी एकरुप होऊ या पर्यावरणाचे, समाजाचे विनाशकारी प्रकल्पांपासून संरक्षण करु या !
कुळवाडीभूषण छत्रपती शिवाजी पुढे येऊ नये यासाठीच ब्राम्हणाच्या सोयीचा मुस्लीम-द्वेष्टा गो-ब्राम्हण प्रतिपालक शिवाजी रंगवला गेला
महात्मा फुल्यांनी कुणबी कुलभूषण छत्रपती शिवाजी महाराजांची समाधी रायगडावर जाऊन शोधल्यानंतर महाराष्ट्रातल्या ब्राम्हण मंडळींनी छत्रपती शिवाजी महाराजांची उपयुक्तता कळली आणि त्यांच्या लक्षात आल की कुळवाडीभूषण छत्रपती शिवाजी पुढे सरकला तर त्यांच्या राजकारणाला धोकादायक ठरेल त्यामुळे त्यांनी ब्राम्हणाच्या सोयीचा मुस्लीम द्वेष्टा गो ब्राम्हण प्रतिपालक शिवाजी रंगवायला सुरुवात केली. संयुक्त महाराष्ट्र चळवळ सुरु झाल्यानंतर कम्युनिष्ट ब्राम्हण आणि समाजवादी ब्राम्हणांनी सेक्युलर शिवाजी जन्माला घातला. आता महाराष्ट्रात तीन शिवाजी आहेत. ब्राम्हणी शिवाजी तो भाजप – आर एस एस शिवसेनेचा आहे. कम्युनिस्ट आणि समाजवाद्यांचा सेक्युलर शिवाजी आहे. तिसरा शिवाजी फुल्यांनी शोधलेला कुळवाडी भूषण शिवाजी तो खरा आहे. महाराष्ट्रात शिवाजींच्या पूर्वी चारशे वर्षे जी सामजिक घुसळण होती, त्याचा अभ्यास केल्यानंतर शिवाजी कोण होता याच उत्तर मिळेल. त्यामुळे शिवाजी पूर्वी चारशे वर्षे महाराष्ट्रात जे सांस्कृतीक राजकारण आकाराला आला त्याचा अभ्यास करावा लागेल.
राजा शिवछत्रपती: सामाजिक ऐक्याचा महामेरू
मुस्लीम राजवटीच्या काळात महाराष्ट्रातील सर्वच समाज निरनिराळया मार्गांनी त्रासला गेला होता. सरदारी, जहागिरी व वतनदारी यामुळे समजात शौर्य व पराक्रम निर्माण झाला होता. परंतु त्याचा उपयोग समाजालाच छळण्यासाठी व शोषण करण्यासाठी केला जात असे. समाजाच्या खालच्या स्तरातील लोक पारंपारिक हिंदु समाजव्यवस्थेमुळे विघटीत झालेले होते, दबलेले होते, त्यात मुस्लीम राजवटीची भर पडल्यामुळे शोषणात अधिक भर पडली होती. शिवाजी राजांनी स्वराज्य स्थापनेचे कार्य सुरू केल्यामुळे ब्राह्मणांपासून ते महार – मांग, कोळी , बेरड, दलदी, भंडारी इत्यादी जातींच्या लोकांना बरोबर घेऊन स्वराज्य उभे केले. त्यामुळे त्यांचाही विकास झाला.आर्थिक व सामाजिक क्षेत्रात त्यांना महत्व प्राप्त झाले. समाजातील दबलेल्या लोकांच्या अंगी असलेल्या विविध पारंपारिक गुणांमुळे स्वराज्याच्या उभारणीतील दलीत शोषित समाजाचे ऐतिहासिक स्थान स्पष्ट होऊ शकले. कोणताही माणूस जन्माने श्रेष्ठ नसून तो त्याच्या कर्तृत्वाने श्रेष्ठ होतो, हे सूत्र शिवाजी महाराजांच्या कार्यामुळे स्पष्ट होते.
‘वंचित बहुजन आघाडी’ आणि ‘वंचित’ मुसलमानांचे प्रतिनिधित्व
ओवैसींना प्रकाशझोतात ठेवणे हे जाती-जातीत विभागलेल्या हिंदू मतांना संघटीत करण्यासाठी महत्वपूर्ण ठरते. त्यामुळे प्रकाश आंबेडकर, जिग्नेश मेवणी, हार्दिक पटेल, अल्पेश ठाकूर यांच्या पेक्षा अस्साउद्दीन ओवेसींच्या भाषणाला जास्त प्रसिद्धी मिळते. भडकाऊ भाषण देण्याच्या आपल्या आजोबांचा म्हणजे अब्दुल वाहिदओवेसींचावारसापुढे चालवणाऱ्याअकबरुद्दीनओवेसीयांच्या गल्लीतील गुंडाला शोभेल अशा भाषणाला यथेच्छ प्रसिध्दी मिळत असते. तीन पिढ्या एकाच घराण्यात पक्षाचं नेतृत्व, दोन पिढ्यांमध्ये तीन दशके खासदारकी, दोन सख्ख्याभावांकडे एकाचवेळीआमदारकी आणि खासदारकी असा ‘बायोडाटा’ असलेल्या ओवेसीनां प्रकाश आंबेडकरांनी ‘वंचित बहुजन आघाडी’ मध्ये ‘वंचित मुसलमानांचे प्रतिनिधीत्व’ करणारे नेते म्हणून सहभागी करून घेतले आहे. हीच खरी महाराष्ट्रातील ‘मराठी भाषी’ आणि ‘ओबीसी’ मुसलमानांसाठी विडंबना आहे. त्यांचे प्रतिनिधित्व त्यांना स्वत: ला करण्याची संधी ज्या प्रमाणे ‘प्रस्थापित’ पक्ष-आघाड्यांनी दिली नाही त्याच प्रमाणे ‘वंचित बहुजन आघाडी’ ने देखील त्यांना दिली नाही. त्यामुळे हे ‘मराठी भाषी’ ‘ओबीसी’ मुसलमान जसे पूर्वी होते तसेच आता देखील खऱ्या अर्थाने ‘वंचित’ राहिले तरी त्यांना ‘वंचित’ म्हणून कोणी ओळखणार नाही. हेच या ‘वंचित बहुजन आघाडी’ चं मूल्यात्मक अपयश आहे.
|| सबसे खतरनाक होता है हमारे सपनों का मर जाना : पाश || – डॉ. दीपक बोरगावे
आज फाशीवाद (Facism) हा जीवनाच्या प्रत्येक क्षेत्रात दिसतो आहे. भय, दहशत, उद्या काय होईल याचा भरवसा नाही, जीव मुठीत घेऊन जगणारी हताश जनता- या अशा भयंकर सांस्कृतिक कलहाच्या वातावरणात आपण सारे जगत असताना ‘पाश’ च्या कवितेचा अन्वय अधिक महत्त्वाचा होतो. देशात घडत असलेल्या सांस्कृतिक राजकारणातल्या या अशा पाश्र्वभूमीवर ‘पाश’ ची बऱ्याच अंशी समग्र कविता मराठीत आली आहे; त्याबद्दल श्रीधर चैतन्य यांनी घेतलेल्या श्रमाचे निश्चितच कौतुक आहे.
कोण आहेत हे-राम (!)आणि ‘ द हिंदू ‘
” चौकीदारही चोर है – नरेंद्र मोदी चोर है ” ही दोन वाक्ये विशेष आत्मविश्वासाने प्रेस कॉन्फरन्समध्ये उच्चारण्याची संधी राहुल गांधींना दिली ती ‘द हिंदू’ या मातब्बर इंग्रजी दैनिकातील एन. राम यांच्या राफेलविषयी गौप्यस्फोटाने. हे तेच नरसिंह राम तथा एन. राम आहेत ज्यांनी १९८८-८९ला बोफोर्स प्रकरण बाहेर काढले होते.
राफेल: ‘समांतर वाटाघाटी थांबवा’ – PMO ला सरंक्षण मंत्रालयाने आधीच दिली होती सूचना !
द हिंदूंचे संपादक एन राम यांची शुक्रवारी प्रकाशित झालेली राफेल कराराबाबत महत्वाचे खुलासे करणारी कव्हर स्टोरी आणि त्यानंतर राहुल गांधी यांनी घेतलेली पत्रकार परिषद यामुळे राफेल कराराचा मुद्दा पुन्हा एकदा चर्चेच्या केंद्रस्थानी आला आहे. ही कव्हर स्टोरी प्रकाशित झाल्यापासून या घडीपर्यंत समाजमाध्यमांत हा मुद्दा सर्वात जास्त चर्चेचा झाला आहे. राम यांनी आपल्या लेखात प्रधानमंत्री कार्यालयाकडून राफेल करारासंबंधाने बोलणी करण्याच्या होत असलेल्या समांतर हालचाली न करण्याबाबत संरक्षण मंत्रालयाने पत्र पाठवून त्यांना सुनावले असल्याचा उल्लेख केला आहे.
आता तर प्रत्यक्ष क्रांती सोडाच क्रांतीचं तत्त्वज्ञान मांडणंही गुन्हा ठरू लागलंय. – मुक्त शब्द ,संपादकीय : १ फेब्रुवारी २०१९
आमूलाग्र बदलाला हा देश नेहमीच घाबरत आलाय. किंबहुना युटोपिया घेऊन जगणं, उदात्त स्वप्न पाहाणं या देशानं कधी केलं नाही. आणि कदाचित म्हणूनच त्या वेळी न्यायालयीन प्रक्रियेत खुद्द न्यायाधीशांनीच भगतसिंगालाही क्रांती म्हणजे काय असा प्रश्न विचारला होता. मात्र आता तर प्रत्यक्ष क्रांती सोडाच क्रांतीचं तत्त्वज्ञान मांडणंही गुन्हा ठरू लागलंय.